1. Cilt
Osmanlı Türkçesi metinleri üzerindeki çalışmalarda karşılaşılan en büyük güçlük bu metinlerdeki bilgi ve kültür değerlerini taşıyan dil birimlerinin doğru tanımlanıp aydınlatılması meselesidir.
Kelimeler bilgi yüklerinin kapları, anlam aktarıcı dil birimleridirler. Dilin gramer biçimleri gibi bu birimler de zaman içinde değişmeye uğrarlar. Bu değişme birkaç yönde görülür. Dilin kendi kelimelerinde en yaygın olarak görülen değişme, anlam yükünün nitelik ve nicelik yönlerinden değişmesidir.
Başka bir değişme yönü bir anlam ekseninde buluşan birden çok kelimeden kimilerinin kullanım alanını boşaltmasıdır. Bu gelişme daha çok alıntı kelimeler için söz konusu olmakta, ortak dile inerek geniş bir kullanım alanına yerleşenler yanında edebiyat dili gibi sınırları daha dar bir alanda yer bulmuş, alıntı dediğimiz yabancı kaynaklı çok sayıda kelime düşmektedir. Bu, dilin kendiliğinden yapageldiği bir seçme ve ayıklama işlemidir.
Bu sözlük dilimizin XIV-XIX. yüzyılları içine alan Osmanlı Türkçesi döneminde Arapça ve Farsça’dan alınmış kelimelerin bugün de yaşayanlar ile birlikte izi metinlerde kalmış olanlarından yapılmış bir derlemedir.
Bu derlemede yer verilen 25.000 kadar kelime bir eski metni okuyucusunun sık sık karşılaşacağı kelimelerden seçilmiştir.
Bu sözlüğün en önemli yanı tanımların ve karşılıkların yaşayan dilin kelimeleriyle verilmiş olmasıdır. Bu da eski metinleri anlamak ve anlamlandırmak için başvurulan birçok eski sözlükte bulunmayan bir niteliktir.
Öte yandan bu sözlükte alıntıların Türkçe’de belli başlı kullanım yerleri, alanları ve sınırları gösterilmiş, özellikle fiil adlarının dilimizin ana yardımcı ve yarı yardımcı fiilleriyle yaptığı birleşiklerle deyim nitelikli ve mecaz anlamlı söz birliklerine geniş yer verilmiştir.
Başka bir önemli konu, bu sözlükte Arapça ve Farsça’dan alınma gramer üyeleri üzerine yapılan örnekli açıklamalardır.
2. Cilt
Bu sözlük dilimizin XIV-XIX. yüzyılları içine alan Osmanlı Türkçesi döneminde Arapça ve Farsça’dan alınmış kelimelerin bugün de yaşayanlar ile birlikte izi metinlerde kalmış olanlarından yapılmış bir derlemedir.
Bu derlemede yer verilen 25.000 kadar kelime eski harfli bir metin okuyucusunun sıklıkla karşılaşacağı kelimelerden seçilmiştir.
Bu ciltte kelimelerin eski alfabe ile yazılışları madde başlarına konmuş ve sıralama bu alfabedeki ses işaretlerinin sırasına göre yapılmıştır. Bunun başlıca sebebi, özellikle üniversitelerimizin Osmanlı Türkçesi öğretimi yapılan belli bölümlerinde bu tür düzenlemeyle hazırlanmış bir sözlüğe duyulan ihtiyacın göz önünde bulundurulmasıdır. Birinci cilt bugünkü Latin asıllı alfabeye aktarılmış bir eski metni okuyanların bugün artık kullanılmayan kelimelerin anlamlarına ulaşmalarına aracı iken, bu cilt, Arap asıllı alfabe ile yazılmış bir eski dönem metnini okumaya çalışanın ilkin doğru okuma yolunda kılavuzluğuna gereklik duyacağı bir aracıdır.
Bu sözlüğün önemli bir yanı, birinci ciltte olduğu gibi, tanımların ve karşılıkların yaşayan dilin kelimeleriyle verilmiş olmasıdır. Bu da eski metinleri anlamak ve anlamlandırmak için başvurulan birçok eski sözlükte bulunmayan bir niteliktir.
Öte yandan bu sözlükte de alıntıların Türkçe’de belli başlı kullanım yerleri, alanları ve sınırları gösterilmiş, özellikle fiil adlarının dilimizin ana yardımcı ve yarı yardımcı fiilleriyle yaptığı birleşiklerle deyim nitelikli ve mecaz anlamlı söz birliklerine geniş yer verilmiştir.
