Benimle röportaj yapmaya gelenlerin genelde ilk sordukları doğum yerim olur. Yanıtım yıllardır değişmez: Edirneli bir anneden ve Bursalı bir babadan İstanbul'da doğdum Ankara'da büyüdüm Eskişehir kökenli bir aileye gelin gittim. Bu beş şehir üstüne üç çeyrek yüzyılı geride bırakırken birikim dağarcığımı saçtım ortaya. Hayal gücümü frenledim. Tarih çerçevesinde zaman dilimini kişilerin yaşadıkları çevreyi inançlarını gelenek göreneklerini araştırarak gerçekleri yansıtmaya özen gösterdimse de sudan bir derleme ne ararsan bulunur bir çıfıt çarşısı çıktı ortaya.
Çıfıt günümüzde unutulmaya yüz tutmuş genç kuşağın bilmediği bir sözcük. Arapça yehuddan Farsçaya cuhud Farsçadan da Türkçeye çıfıt olarak geçmiş.
Bizans döneminde İstanbul'un günümüzdeki Eminönü sahili hem Yahudilerin oturduğu hem de gemilerin boşaltma yükleme yaptıkları bir koydu. Porta Judeca olarak adlandırılmıştı. İstanbul'un fethinden sonra Türkçe karşılığı olan Çıfıt Kapısı denmiş çok daha sonra da Bahçekapı adını almıştır. Yahudilerin yoğun olarak yaşadıkları yerleşim bölgelerine de çıfıt adı yakıştırılırdı. Örneğin Eskişehir'e bağlı Çifteler ilçesinin eski adı Çıfıtlar'dı. Ege'de Bakırçay'ın güneyinde de Kırım'da da Çıfıt Kale adlı kasabalar vardı...
Zamanla Musevi Yahudi sözcükleri onun yerini aldı ancak küçültücü bir nitelik yüklenmek istendiğinde kullanılır oldu.
Osmanlı İmparatorluğu süresince ve Cumhuriyet'ten sonra 1950'lere kadar Yahudiler pazarcılık alanında aktiftiler. Şehirlerde her gün ayrı bir semtte kurulan pazar yerlerinde tezgâh açanların yanı sıra civar kasabaları dolaşan haftada ancak bir gün veya bir gece ailelerinin yanına gelebilenler de olurdu. Her tür eşyanın satıldığı kasaba pazarlarındaki tezgâhlarında akla gelen gelmeyen yabancı ilaçtan rastığa sülük kavanozlarından kumaş boyasına kapı tokmaklarına kadar çeşit çeşit yeni eski eşya arasında bazen arayıp da bulamadığınız bir şeyi görmek alabilmek olanaksız değildi. Belki ondan bilinmez "çıfıt çarşısı" deyimi her tür eşyanın karmakarışık satıldığı yer anlamında kullanılır olmuş.
Beki L. Bahar
