|
“Onun muradı ve fermanı, kambur feleğin kör gönlüyle hep muvafık oldu. İkbâli hep istikbâlindeydi. Halk onun şecaatini bilirdi. Ceddine saadet olsun, cenahtan cenaha zaferden zafere koşan Sultan topraklarını genişletti.”
Câmi‘ü’t-tevârih, İlhanlıların veziri Reşîdü’d-din Fazlullah tarafından yedinci Moğol hükümdarı Gâzân Han’ın (1295-1304) emriyle 1302’de kaleme alınmaya başlamıştır. Abaka Han, Gâzân Han ve Olcaytu Han dönemlerindeki siyasi hâdiseleri bizzat müşahede ederek yazan Reşîdü’d-din, Moğol kültürüyle İran kültürünü bir araya getirdiği bu eserinde, Ortaçağ tarihçiliğinde yeni bir usul ortaya koymuştur. İstikbaldeki ulemâya ve selâtine kılavuz olmasını istediği eserini yazarken müşahede ve mukayese yöntemlerini uygulayan Reşîdü’d-din, tarihçilikte dogmaların geçerli olduğu, her şeye doğrudan inanılan bir zamanda kalemini tarafsızca oynatmıştır. Yazar, tarihçiliği, araştırmacılığı ve kâtipliğinin yanı sıra astronomi, beyan, coğrafya, fıkıh, kelâm, mimari gibi alanlardaki maharetiyle de tanınır. Câmi‘ü’t-tevârih’in “Harezm Sultanları” kısmında Harezmşah Devleti’nin siyasi tarihi hakkında kısa fakat derin bilgiler veren Reşîdü’d-din, devletin iktisadi, sosyo-kültürel ve dinî tarihi, teşkilat ve dîvan yapısı hakkında bilgi vermemiştir. Özet siyasi tarih mahiyetindeki eserin en önemli yeri Celâlü’d-din Harezmşâh’ın hayatının anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde, diğer Harezm sultanlarının hayatına kıyasla Sultan Celâlü’d-din’e dair daha fazla ayrıntı bulunmaktadır. Farbod Mazlûmî, birden çok nüshası bulunan Câmi‘ü’t-tevârih’in Târih-i Selâtîn-i Harezm (Harezm Sultanlarının Târihi) başlıklı kısmını Tahran Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi’ni bitiren ve 1972’de İran Kültür Araştırmaları Enstitüsü’nün yönetim kurulunda görev alan Muhammed Roşen’in esas nüshadan tashih edip hazırladığı çalışmayı esas alarak çevirerek okuyucuyla buluşturuyor. |
