"Mirza Meryemhan (Hânî), 1884 yılında Hokand yakınlarındaki Oyimçakakir köyünde, soyu hanlara dayanan entelektüel bir ailede doğmuştur. Babası Ubeydullahan, annesi Mesturebanu’dur. Ailenin kökeni, 19. asır başlarındaki Kokand Hanları Ömerhan ve Muhammed Alihan sarayında katiplik yapan meşhur şairler, Mirza Kalender (Muşrif) ve Mirza Eyyüb (Behçet)’e dayanmaktadır.
Mirza, ceddinin Hanlıklar döneminde sarayda icra ettiği mühim görevlerden ve soyadının bir parçası olan “Han/Xon” ise hanedan ailesine olan akrabalığına hürmeten alınmış bir unvandır. Daha sonra soyadı kanunu çıkınca “Kitobdorova” soyadını almıştır. Hânî ise Mirza Meryemhan’ın eserlerinde kullandığı edebî mahlasıdır ki bu mahlas zamanla isminin bir parçası hâline gelmiş ve Mirza Meryemhan Hânî kullanımı böylelikle oluşmuştur.
Hânî, çok genç olduğunu tahmin ettiğimiz bir yaşta İsfaran’ın Şortang köyünde ikamet eden amcaoğlu Mirza Valihan ile evlenmiş ve bu evlilikten sekiz çocukları olmuştur. Sekiz çocuğundan yalnız Muhammad Raufhan hayatta kalmıştır.
Hânî, hayatın akışı içinde yaşadığı toplumun aşk, eğitim, okul, vefat, gurbet, hasret, savaş, askerlik, seferberlik gibi birçok konusuna temas eden şiirler kaleme almış ve bunları Dîvân’ında cem etmiştir.
Mirza Meryemhan’ın hayatı bir nevi seyr-i süluku olmuştur. Çocukluğundan itibaren güçlü bir ilmî ve tasavvufî geleneğin içine doğmuştur. Evlilik hayatıyla birlikte çocuklarının peş peşe ölümü onda güçlü bir irade ve tahammül gücü var etmiştir.
1957 yılında 73 yaşında yeğeni Rahimehan ve birkaç yakını ile hac niyetiyle çıkmış olduğu yolculuk, hayatının en önemli ve en zor kararıdır. Geri dönmeyi bir nevi manevi kusur sayan Mirza Meryemhan, Tacikistan sınırlarında hasret ve binbir zorlukla yaşamayı kabul etmiş; evlat, akraba, dost ve vatan hasretiyle yanıp tutuşmuştur. Bu yolculuk; soğuk savaş yıllarındaki sıkıyönetim, istibdat ve keyfî ideolojik yasaklar dönemine denk gelmektedir. Hacca gidemeyen geri de dönemeyen Mirza Meryemhan son isteğine kavuşamadan 1967 yılı 18 Aralık Pazartesi günü Ramazan ayı, iftar vakti Korgontepe vilayeti, Cillikol ilçesi Uzunevliya köyünde vefat etmiştir. Hâlihazırda Tacikistan, Hatlon (eski Korgantepe) ili, Ciliköl ilçesi, Namuna köyü, İmam Zeynü’l Abidin Külliyesi içinde metfundur. "
