“Serbestî-i imâl, ilm-i servetin kâide-i esâsiyesi hükmündedir. Bu kâideden maksad, herkesin hangi sanatı tercih ederse, onu işlemeğe ve ihtiyar ettiği yolda çalışmağa, mamulât ve mahsulâtına, kâr ve zararı kendisine aid olmak üzere, dilediği gibi tayin-i fiyat eylemeğe ve bu mamulât ve mahsulâtını dahil ve hâric-i memlekette menfaat-i mahsusasına en hayırlı addettiği surette mübadeleye selâhiyeti olmaktır.”
¾Sakızlı Ohannes Efendi
Tanzimat Dönemi ile başlayan köklü değişimler iktisadi düşünce alanında da kendini göstermiş, Avrupa’da ortaya çıkan modern iktisat düşüncesi, Osmanlı topraklarında da takipçilerini bulmuştur. Temelde serbestiyet ve himaye görüşleri etrafında gerçekleşen tartışmalarda Serendi Arşizen, Sakızlı Ohannes, Sehak Abru, Mikail Paşa, Mehmet Cavid gibi düşünürler serbestiyeti savunurken, Ahmet Cevdet Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Akyiğitzade Musa, Ziya Gökalp, Tekin Alp gibi düşünüler ise himaye fikri etrafında birleşmişlerdir.
Bu kitapta hayatı ve düşünceleri ayrıntılı olarak çalışılan Sakızlı Ohannes Efendi, laissez faire, laissez passer/bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler düşüncesinin Osmanlı’daki ilk ve en önemli temsilcilerindendir.
Yukarıda zikredilen Ohannes Efendi’ye ait sözler, kendisinin iktisada diğer bir deyişle ilm-i servete dair görüşlerinin bir özetini sunmakta ve başta emeğin kullanımı olmak üzere, üretim, kâr/zarar, fiyat belirleme ve ticaret konularındaki serbestiyet düşüncesini vurgulamaktadır.
Elinizdeki eser, liberal iktisatçı ve serbestiyet taraftarı Sakızlı Ohannes’in, Mebâdi-i İlm-i Servet-i Milel isimli kitabı çerçevesinde onun iktisadi düşüncesini inceliyor. Bu vesile ile düşünürümüzün Mecmûa-i Fünûn’da yayınlanan iki makalesinin transkripsiyonu da ilk defa okuyucu ile buluşuyor.
