Dilde sadeleşme akımının öncülerinden kabul edilen Memduh Şevket Esendal, inişler ve çıkışlarla dolu 70 yıllık ömrüne onlarca kıymetli eser sığdırmış, hem siyasi hem edebi kişiliği ile tarihimizde yüzyıllar sonra dahi hatırlanacak bir yer edinmiştir.
Ayaşlı ile Kiracıları ise Esendal’ın dil, anlatım ve üslubunu net olarak ortaya koyduğu en mühim eseridir. Cumhuriyet'in ilk yıllarında birbirinden oldukça farklı, şahsına münhasır karakterlerin yaşayışlarını, dünya görüşlerini ele alır ve Ankara’nın yakın markaj portresini verir adeta. Cumhuriyet'in ilanından sonra şehirlerde yoğunlaşan kültür çeşitliliğine dair, özellikle kadın karakterler üzerinden isabetli tespitler yapar. Aşk, ihanet, dostluk gibi konuların yanında gündelik hayatın sıradan problemleri de yer alır bu anlatıda. Karakterlerin hepsi bizden, içimizden gibidir. Roman, her yaştan insanın kolaylıkla okuyabileceği bir çerçeve sunarken, anlatımının canlılığı sayesinde o dönemin Ankara’sında nefes almamıza olanak tanır.
Ayaşlı ile Kiracıları’nın Türk edebiyat tarihindeki değeri yadsınamaz hatırasına sahip çıkmak ve bunu sürdürmek için İnkılâp Kitabevi olarak, eserin gözden geçirilmiş yeni baskısını okurlarımıza sunmaktan kıvanç duyuyoruz.
Memduh Şevket Esendal
Memduh Şevket Esendal, 29 Mart 1833’te Çorlu’da doğdu. Ailesi çiftçilikle uğraşıyordu. Birbirini izleyen savaşlar yüzünden düzenli bir öğrenim göremedi; kendi kendine Fransızca, Rusça, Farsça öğrendi. Girdiği (1906) İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde 1908’den sonra müfettiş olarak çalıştı. Birçok yeri bu görevle dolaştı. Balkan Savaşı patlayınca (1910), aile Çorlu’dan İstanbul’a göçtü.
Büyük Millet Meclisi kurulunca Anadolu’ya geçti, Atatürk’ün yanında yer aldı. Azerbaycan’da (Bakü’de) orta elçilik görevinde bulundu (1920-1924). Sovyet Rusya’nın bu cumhuriyeti kaldırması üzerine İstanbul’a döndü. Galatasaray ve Kabataş Liselerinde tarih-coğrafya öğretmenliği yaptı. Muhittin Birgen’in yayımladığı Meslek dergisinde öyküler yazdı. Mustafa Memduh adıyla Miras adlı bir romanı tefrika edildi. Bu yıllarda Sada-yı Hak gazetesinde “Melik Tavus” adlı bir romanı yayımlandı. Tahran elçisi (1925-1930), Elazığ milletvekili (1930-1932), Kâbil ve Moskova elçisi oldu (1926-1938). Bilecik milletvekili (1941) seçildi, aynı yıl CHP genel sekreterliğine getirildi. Bilecik milletvekilliğine yeniden seçildi (1946). 1945 yılında CHP genel sekreterliğinden ayrıldı.
İlk öykülerini ne zaman yazdığı kesin olarak bilinemeyen Memduh Şevket Esendal’ın, en eski öyküsünün Ağustos 1912 tarihini taşıyan “El Malının Tasası” olduğu anlaşılmaktadır. Bu öykü daha sonraları Meslek dergisinde “Vapur Davası” adıyla yayımlanmış (31 Mart 1925), son kez de “Temiz Sevgiler” adıyla işlenerek aynı adı taşıyan kitabına alınmıştır. İlk öykülerinden biri de “Gevenli Hacı”dır (18 Aralık 1918). Bu öykü de Mendil Altında adlı kitabında yer almıştır.
Esendal’ın 1934 yılında yayımlanan Ayaşlı ile Kiracıları adlı romanı CHP armağanı kazandı (1946). M.Ş., M.Ş.E., Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk takma adlarını kullanarak Seçilmiş Hikâyeler dergisinde art arda öyküler yayımladı. İki kitapta topladığı öykülere “Birinci Kitap”, “İkinci Kitap” adlarını verdi. Daha sonra Tahir Alangu’nun düzenlemesiyle öykülerinin yeni baskıları yapılmaya başlandı. Temiz Sevgiler (1965), Ev Ona Yakıştı (1971) adlı kitaplar bu dizinin yayımlanabilen kitaplarıdır.
Öykülerinden 69’u kitaplarında toplanabilen Esendal’ın Ayaşlı ile Kiracıları (1934, 1957, 1983), Miras, Melik Tavus, Vassaf Bey (1983) adlı romanları da vardır.
