Axısxa Türkləri 14 noyabr 1944- cü ildə Stalinin əmri ilə öz vətənlərindən zorla sürgün ediliblər. Bu sürgün zamanı təxminən 120 min Axısxa Türkü illərlə yaşadıqları vətənlərini iki saat ərzində tərk etməli oldular. Axısxadan Türküstana sürgün edilən Axısxa Türkləri, 1944- cü ildən 1956-cı ilə qədər 12 il komendant nezərəti altında olan, "Açıq Hava Həbsxanası" kimi xarakterizə edə biləcəyimiz çətin şəraitdə yaşadılar. Bu sürgün təkcə Türk tarixindvə deyil, bəşər tarixində qara səhifədir, qaynar bir yaradır.
Axısxa Türkləri bütün təzyiqlərə baxmayaraq, öz dillərindən, mədəniyyətindən, adət-ənənələrindən əl çəkməmiş, türklüyünü, ənənələrini qoruyub saxlamışlar. Türk olduqlarını hər yerdə bildirmək üçün pasportlarının milliyyət bölməsinə "Türk" ifadəsini yazdırıblar. Axısxalılar 1953-cü ildə Stalinin ölümündən sonra vətənə qayıtmaq üçün mübarizə aparsalarda, bu mübarizələr bugün də davam edir.
Axısxalı tədqiqatçı Tahircan Kukulov tərəfindən qələmə alınan Vətən Sevgisindən Doğan "Vətən Cəmiyyəti" adı bu əsərdə Axısxa tarixi ilə yanaşı Vətənə Dönüş Mücadiləsinin tarixinə də şahid olacaqsız.
Azad DEDEOĞLU
