IX. Kolordu Kurmay Başkanı Kurmay Yarbay Şerif Bey hatıralarında şöyle anlatıyor:
"5 Ocak Divik'e giren Rus birlikleri X. Kolordu'nun artıklarını Çermik'e doğru izlediler. Bir gece önce Norşen'e gelen Enver ordunun başarıyla savaşı sürdürdüğüne dair yalanları söyleyerek Hadikli Kürt Paşo'nun aracılığıyla Pasinler'e atladı Höyük'te XI. Kolordu Karargahı'nı buldu ve 7 Ocak'ta Erzurum'a vardı. Cani tüm evlatlarını dişlediği boğup yediği Erzurumluların gözüne görünmedi. Vali Tahsin Bey'in sağladığı bir kızağa bükülüp oturarak her hain gibi ürkek ve sinsi tavrıyla def olup gitti. Kızakçı atlarına "deh" dediği anda hürriyet kahramanı Trablusgarp savunucusu Harbiye Nazırı ve Başkomutan Vekili Enver Anadolu halkınca sınır yollarında bir çukura gömüldü. Kızakla Niğde'ye doğru kaçan hain Türklük ve insanlık erdemlerinden soyunmuş Almanya İmparatoru'nun ücretli yamağı babasına ve kardeşlerine layık olmayan kanlı katil ve uğursuz bir herifti.
Sarıkamış'ta bu ulusun uzun yıllardan beri daha bir benzerini ortaya çıkaramadığı çok değerli bir ordu iki hafta içinde yok oldu. III. Ordu Birinci Dünya Savaşı başlangıcında ülkemizin bel kemiği idi. Erleri dinç ve eğitimli subayları seçilmiş ve cesur birlik komutanları deneyimli kavrayışlı ve seçkindi. Sarıkamış eşi görülmemiş bir yiğitliğin ve yine öyle bir özverinin sonsuz onurunu belirsiz mezarları üstünde taşıyanların büyük kan davasıdır. Bu nedenle sürekli olarak açıktır açık kalması da gereklidir."
***
Sarıkamış'ta en büyük savaşımızı tabiata karşı verdik ve savaş alanında bıraktıklarımızın yanında on binlerce Mehmetçik soğuk açlık ve bakımsızlık sonucu oluşan çeşitli hastalıkların pençesinde yaşamlarını kaybettiler. Firarilerin ve savaştan dönen azınlığın taşıdığı hastalıklar Anadolu'da savaştan daha büyük kayıplara sebep oldu.
Türk milleti Sarıkamış'ta olanları doğru ve eksiksiz olarak bilmeli ve asla unutmamalıdır. İşte bu yüzden Türkçe ve yabancı dilde yazılmış birçok kitabı inceledikten sonra derleme ve düzenlemeler yaparak bu kitabı oluşturmaya karar verdim. Sarıkamış Harekâtı ile ilgili her adımı harita üzerinde izleyerek ayrıca Bardız ve Sarıkamış çevresindeki birçok köy muhtarı ile temas kurarak yaptığım bu çalışma sonucu bölgeyi çok iyi tanıdığımı söyleyebilirim. Bu çalışma zaman ve mekân üzerine yapılmış hataları tespit etmemi sağladı. Ardından Türkçe ve İngilizce kitapları karşılaştırarak gerçeği ortaya koymaya çalıştım.
New York Public Library New York University Library ve New York Columbia University Library'de Sarıkamış Savaşı ile ilgili birçok İngilizce ve Türkçe kitap bulmak mümkün. Hatta Genelkurmay'ın yayınları dahi var. Şerif Bey ve İhsan Paşa'nın hatıraları ile Pavel Pavlovich Muratov ve William Edward David Allen tarafından yazılmış Caucasian Battlefields kitabı zaman ve mekân üzerindeki birçok hataya rağmen olayları en iyi şekilde anlatıyor. Şerif Bey'in hatıralarında resmi yazışmaları da bulabilirsiniz.
Maalesef Sarıkamış Savaşı ile ilgili kaliteli fotoğraflar bulmak mümkün değil. Ressamlarımızın da bu konuyu yeterince işlememiş olması üzüntü verici. Bu durumda Osmanlı ve Rus orduları hakkında aydınlatıcı bilgi verebilmek için Birinci Dünya Savaşı'na ait fotoğrafları kullanmak zorunda kaldım. Irak Sina Filistin ve Balkan birliklerinden alıntı fotoğraflar ile Osmanlı ordusunun durumunu yansıtırken; Batı ve Doğu Cephelerinden alıntı birçok fotoğraf ile Rus ordusunu tanıtmaya çalıştım. Ayrıca Google'dan faydalanarak yaptığım birçok harita alaylarımızın harekâtını en iyi şekilde izlemenizi temin edecektir. Kanımca Sarıkamış Savaşı ile ilgili olarak kitaplarda yapılan en önemli hata harekatın kolordu ve tümenlere bağlı olarak ele alınmış olmasıdır.
Ben bir tarihçi değilim fakat iyi bir araştırmacıyım ve elde ettiğim bilgileri derleyip Türkçe düzenlemelerini yaparak sizlere sunuyorum. Melih Özdil New York 2018
